| These pages are written in Unicode encoding |
 |
| These pages are written in Unicode encoding |
|
Μελετήσαμε ἰδιαίτερα τὴν τυπογραφία τῆς ἑβραϊκῆς Βίβλου. Στὸ παρακάτω παράδειγμα βλέπετε τὴν ἀρχὴ τοῦ βιβλίου τῆς Γενέσεως: (γιὰ πιὸ πολλὴ λεπτομέρεια δέστε τὸ ἀντίστοιχο ἀρχεῖο PDF Acrobat)
Οἱ χαρακτῆρες ποὺ σχεδιάσαμε εἰδικὰ γιὰ τὴν Βίβλο εἶναι μεταχαρακτῆρες, μὲ τὴν ἔννοια ὅτι ἀνάλογα μὲ τὸ μέγεθός τους ἀλλάζουν καὶ σχῆμα. Οἱ μικροὶ χαρακτῆρες ἔχουν ἀπλούστερες μορφὲς καὶ ἡ διαφορὰ ἀνάμεσα στὶς λεπτὲς καὶ στὶς παχειὲς γραμμὲς εἶναι μικρότερη, ἔτσι ποὺ νὰ ἔχουμε τὴν μεγαλύτερη δυνατὴ ἀναγνωσιμότητα. Οἱ δὲ μεγάλοι χαρακτῆρες ἔχουν μεγαλύτερη διαφορὰ ἀνάμεσα στὶς λεπτὲς καὶ παχειὲς γραμμὲς μὲ ἀποτέλεσμα νὰ εἶναι πιὸ κομψοί. Νά, γιὰ παράδειγμα, ὁ ἴδιος χαρακτήρας σὲ τρία διαφορετικὰ μεγέθη (6, 11 καὶ 36 στιγμῶν):
Ἡ μεγάλη δυσκολία τῆς στοιχειοθεσίας τῆς Βίβλου ἔγκειται στὴν τοποθέτηση τῶν διακριτικῶν στοιχείων. Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ φωνήεντα (ἢ ἠμιφωνήεντα) ποὺ μπαίνουν κάτω ἢ πάνω ἀπὸ τὸ γράμμα, ὑπάρχει καὶ ένα άλλο εἶδος διακριτικῶν σημείων, τὰ λεγόμενα μασορετικά, τὰ ὁποῖα χρησιμεύουν στὴν ψαλμωδία. Ἡ στοιχειοθεσία τῶν συνδυασμῶν φωνηέντων καὶ μασορετικῶν σημείων εἶναι πολὺ δύσκολη καὶ τὸ σύστημά μας εἶναι τὸ μόνο ποὺ τηρεῖ πιστὰ τοὺς παραδοσιακοὺς τυπογραφικοὺς κανόνες.
Κάθε ἑβραϊκὸ γράμμα ἔχει δύο ἄξονες πάνω στοὺς ὁποίους τοποθετοῦμε τὰ διακριτικὰ σημεῖα, ἕναν ἀνώτερο καὶ ἕναν κατώτερο:
(ὁ τελευταίος χαρακτήρας αὐτῆς τῆς λίστας δὲν εἶναι γράμμα ἀλλὰ ὁ σύνδεσμος ἄλεφ-λάμεντ). Στὸ σχῆμα βλέπουμε ἐπίσης τὶς λεγόμενες ἀπαγορευμένες ζῶνες, ὅπου δὲν μπορεῖ νὰ μπεῖ διακριτικὸ σημεῖο.
Ἂς ὑποθέσουμε τώρα ὅτι πρέπει νὰ τοποθετήσουμε ἕνα φωνῆεν «primary diacritic» καὶ ἕνα μασορετικὸ σημεῖο «secondary diacritic» κάτω ἀπὸ ἕνα γράμμα L ποὺ ἀκολουθεῖται ἀπὸ ἕνα γράμμα L':
Στὸ σχῆμα βλέπουμε τοὺς κατώτερους ἄξονες τῶν γραμμάτων L καὶ L'. Ἡ πρώτη περίπτωση
ποὺ ἐξετάζουμε εἶναι ἡ ἑξῆς: τὸ φωνῆεν εἶναι κεντραρισμένο καὶ τὸ μασορετικὸ
σημεῖο τὸ ἀκολουθεῖ. Ἐὰν ὑπάρχει ἀρκετὸς χῶρος (δηλαδὴ ἐὰν τὸ μασορετικὸ σημεῖο
δὲν ἀγγίζει τὸν ἄξονα τοῦ ἑπομένου γράμματος) τότε σταματᾶμε.
Ἐὰν δὲν ὑπάρχει ἀρκετὸς χῶρος, τότε περνᾶμε στὴν δεύτερη δυνατὴ περίπτωση: θεωροῦμε
ὅτι τὸ φωνῆεν καὶ τὸ μασορετικὸ σημεῖο ἀποτελοῦν ἕνα μπλὸκ καὶ τὸ κεντράρουμε.
Ἐὰν πάλι δὲν ὑπάρχει ἀρκετὸς χῶρος, τότε προσθέτουμε ἐπίσης κενὸ χῶρο ἀνάμεσα
στὰ γράμματα μέχρις ὅτου ἡ κατασκευή μας νὰ χωρέσει.
Ἀξιοσημείωτο εἶναι τὸ γεγονὸς ὅτι ἀνάμεσα στὴν πρώτη καὶ στὴν δεύτερη ἐπιλογὴ δὲν ὑπάρχει μέση λύση: ἢ κεντράρουμε τὸ φωνῆεν, ἢ κεντράρουμε τὸ μπλὸκ ποὺ σχηματίζεται ἀπὸ τὸ φωνῆεν καὶ τὸ μασορετικὸ σημεῖο (μὲ πιθανὸν κάποιο πλησίασμα, ποὺ ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ σχῆμα τους).
Ἡ Βίβλος εἶναι τὸ ἰερὸ βιβλίο τοῦ Ἰουδαϊσμοῦ καὶ δὲν ἐπιτρέπεται καμία ἀλλοίωσή της. Κατὰ καιροὺς ἔγιναν κάποια λάθη τὼν ἀντιγραφέων: τὰ λάθη αὐτὰ παραμένουν μέχρι σήμερα στὶς τυπωμένες ἐκδόσεις. Ἔτσι ἔχουμε γράμματα σπασμένα, ὑπερυψωμένα, ἀντεστραμμένα, πιὸ μεγάλα ἢ πιὸ μικρά, σὲ λάθος μορφή, κλπ. Οἱ περιπτώσεις αὐτὲς εἶναι πολὺ σπάνιες, ἀλλὰ ὅλες καλύπτονται ἀπὸ τὸ σύστημά μας. Δίνουμε μιὰ λεπτομερὴ λίστα αὐτῶν τῶν περιπτώσεων στὸ ἄρθρο αὐτό (σελίδες 8-11).
Ἐκτὸς ἀπὸ τὴν δική μας γραμματοσειρά, προσφέρουμε ἐπίσης στοιχειοθεσία στὶς σημαντικότερες καὶ ὡραιότερες γραμματοσειρὲς τῆς παραδοσιακῆς ἑβραϊκὴς τυπογραφίας: Χαντασσά, Φρὰνκ Ρίλ, Ντρούγκουλιν καὶ Μύριαμ. Στὴν πιὸ κάτω εἰκόνα μπορεῖτε νὰ συγκρίνετε τὴν γραμματοσειρά μας (Τίκβα) σὲ μέγεθος 9 στιγμῶν, μὲ τὶς ἑξῆς γραμματοσειρές: Χαντασσά, Φρὰνκ Ρὶλ καὶ μία μαύρη Ντρούγκουλιν.
Τὰ γράμματα ποὺ βλέπετε μετὰ τὸ τέλος τῆς ἀλφαβήτου εἶναι δύο παραλλαγὲς τοῦ κλασσικοῦ συνδέσμου ἀλέφ-λαμέντ.
Προσαρμόσαμε τὶς γραμματοσειρὲς αὐτὲς στὸ σύστημά μας: μεταξὺ άλλων ὁρίσαμε για κάθε γράμμα κάθε γραμματοσειρᾶς τὴν ἀκριβὴ θέση τῶν ἀξόνων τοποθέτησης φωνηέντων καὶ διακριτικῶν σημείων, καὶ τὶς λεγόμενες «ἀπαγορευμένες ζῶνες». Μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο ἔχοντας σχεδιάσει μόνο μία γλυφὴ ἀνὰ φωνῆεν ἢ διακριτικὸ σημείο, μποροῦμε παρ᾿ ὅλα αὐτὰ νὰ τοποθετήσουμε μὲ πᾶσα ἀκρίβεια κάθε φωνῆεν ἢ διακριτικὸ σημεῖο κάτω ἢ πάνω ἀπὸ κάθε γράμμα. Νά ἕνα παράδειγμα: τὸ ἴδιο ἀπόσπασμα ἀπὸ τὴν Βίβλο, στοιχειοθετημένο σὲ Τίκβα, Φρὰνκ Ρὶλ καὶ Χαντασσά. Προσέξτε τὰ φωνήεντα κάτω ἀπὸ τὰ γράμματα ντάλετ, χέτ, βάβ, ρές, ἀΐν, ζαΐν, γιὸντ καὶ σίν.
Προσφέρουμε ἐπίσης στοιχειοθεσία Γίντις (μὲ τὸν ἀντίστοιχο συλλαβισμό), Λαντίνο (Ἰουδαιοϊσπανικών) καὶ Ἰουδαιοαραβικῶν, σὲ ὅλες τὶς γραμματοσειρὲς ποὺ προαναφέραμε.
Ἕνας ἀρχαιότερος τύπος χαρακτήρων χρησιμεύει για τὴν ἐνίοτε στοιχειοθεσία ὀρισμένων βιβλίων μὲ κείμενα τῆς Τόρας (βιβλία ποὺ σκοπός τους εἶναι ἡ ἐκμάθηση τῆς ἀνάγνωσης ἀπὸ τὸν κύλινδρο, χωρὶς φωνήεντα ἢ μασορετικὰ διακριτικὰ σημεῖα, π.χ. γι᾿ αὐτοὺς ποὺ ἑτοιμάζουν τὴν μπὰρ-μιτσβά τους):
Προτείνουμε ἐπίσης στοιχειοθεσία σὲ χαρακτῆρες Ράσι:
